نقد سها: "محیط زدگی قرآن"

در این قسمت، سها سه مساله و شبهه را مطرح میکند که هر یک را جداگانه مطرح و بدان پاسخ میدهیم.

شبهه اول:

قرآن بشدت تحت تاثیر فرهنگ و سنتها و زبان عربی است. مثلا فهم بسیاری از کلمات و مفاهیم قرآن نیاز به آشنائی به فرهنگ و سنن عربی در زمان محمد دارد. بسیاری از آداب و رسوم عربی بعنوان احکام قرآن و اسلام مطرح شده است مثل ماه های حرام ، برده داری، تحقیر زن، کاروان زنی و نحوه ی برخورد با دشمنان. مثلا بت پرستی در محیط مکه بسیار رایج بوده است در حالیکه در ایران خدای واحد پرستش می شد و در روم مسیحیت رایج بود. ولی محمد تحت تاثیر شدید محیطش ، محور اصلی قرآن را مبارزه با بت پرستی قرار داده است غافل از اینکه این همه بحث از بت پرستی به درد نقاط دیگر جهان و یا آینده ی بشریت نمیخورد (نقد قرآن سها / ص37).

پاسخ شبهه اول: اولا ؛تاثر از محیط، بر دو گونه است؛ تاثر مطلوب و تاثر نامطلوب. کسى که مى خواهد بر محیط خود تأثیر بگذارد و آنها را به راهی که در نظر دارد، هدایت کند، باید نخست واقعیاتی همچون : شرایط لازم برای فهماندن مطالب به مخاطبان، مانند سخن گفتن به زبان آنها را موردتوجه قرار دهد و طبق آنها عمل نماید. چنین شخصی باید وضع محیط خود را در نظر بگیرد و آن را کاملاً بشناسد تا عوامل مؤثر را به شایستگى به کار اندازد. چنین تأثّری، ازنظر عقل، جزو تاثرات لازم و مطلوب است.

 امّا تاثر نامطلوب عبارت است از اثرپذیری شخص از انگیزه ها و انگیخته های نابخردانه محیط زندگی خود. بنابراین فرق است میان آنکه محیط بر روى او تأثیر گذارد و او را به دنبال خود بکشد، با آنکه او خود را با محیط هم آهنگ سازد تا عوامل مؤثر در آن را شناخته و بتواند بر آن تأثیر گذارد؛ مثلاً اگر فرهنگ حاکم بر جامعه اى ، ادبیات زیبا و رسا و علاقه و گرایش به شعر و جملات موزون باشد، شخص با توجه به چنین گرایشى دعوت خود را اعلام میکند و در ضمن با جملات محکم و کوتاه و موزون پیامهاى خود را بیان میکند چنین شخصی رعایت جامعه شناسى محیط را کرده و متناسب با مقتضیات آن، رسالت خود را بیان میکند.

 ازاین رو باید بین تاثر نا مطلوب از محیط و بین تاثر مطلوب براى تأثیرگذارى در بین مردم فرق قائل شد. پس آنچه عیب و نقص است، تأثّر نامطلوب است ولى تأثّر مطلوب کمال محسوب می گردد که از بهترین راه توانسته است مرام و آیین خود را پیاده کند.

 دوم؛ اگر چه بعضی از مطالب قرآن ناظر به حوادث و وقایع عربستان است اما در قلب حوادث و اتفاقات، حقایق و مفاهیمی وجود دارد که برای دیگر ملل و برای زمان های دیگر قابل استفاده است.

 کینست گری انگلیسی استاد دانشگاه کمبریج درباره قرآن و اینکه در محیط عربستان نازل شده میگوید: "با اینکه قرآن به زبان عربی و در درجه اول برای قوم عرب نازل گردیده است ،  احکام آن طوری بود که مختصات قومی ملل دیگر را نقض نمیکرد و فقط عقیده مذهبی آنها را تغییر میداد. (کینست گری، قرآن را چگونه شناختم؟، ص 126).

 سوما؛ برخی از مفاهیم مثل عدالت و قبح دروغ و... به نوع انسان برمی گردد که منحصر به یک عصر نیست. سها بت پرستی در محیط مکه را شاهدی بر محیط زدگی قرآن میداند و معتقد است که بر همین اساس مبارزه با بت پرستی محور اصلی قرآن است. درحالیکه محور اصلی قرآن پرستش خداوند و کنار زدن هر نوع پرستش  حتی پرستش نفس و جبت و طاغوت است علاوه بر اینکه آیات مربوط به بت پرستی در زمان حاضر نیز که بت پرستی در کشورهای متعدّدی رواج دارد، نقش هدایتگری خود را ایفا میکند.

 به عنوان مثال هندو ها که جمعیت قابل توجهی از جهان را تشکیل میدهند بت پرست هستند. و ادیان های متفاوت دیگری که در هندوستان نیز موجود است ڪه اشیاء و موجودات مختلفی را پرستش میکنند. اسلام فقط با بت پرستی مبارزه نکرده ، بلکه با هرگونه کفر و شرکی مبارزه کرد. با مسیحیت و عقایدش مخالفت نمود. مسیحیتی که سی درصد جمعیت جهان را تشکیل میدهد. با انسان محوری و مکاتب مادی محور مخالفت نمود. بنابراین مطلق شرک و کفر و الحاد را که منافی با خدای واحد و واجد تمام کمالات مطلق است را رد میکند.

 این شخص (سها) به هر مطالب سستی استدلال میکند تا حقانیت کتاب قرآن را زیر سوال ببرد. و الحمدلله تا اینجا نشان دادیم که مطالبش سست و بی پایه و اساس است و حتی ارزش نقد هم ندارد بعضا...

شبهه دوم: بارها در قرآن به نقش باد در پیش راندن کشتی اشاره شده و آن را خواست خدا دانسته است. مثل ؛ هو الَّذِی یسیرُکُم فِی الْبرِّ والْبحرِ حتَّى إِذَا کُنتُم فِی الْفُلْکِ وجرَینَ بِهِم بریح طَیبة. او کسى است که شما را در خشکى و دریا میگرداند تا وقتی که در کشتی ها باشید و آنها با بادى خوش آنان را به پیش براند. غافل از اینکه به زودی موتورهای متنوع جای باد را میگیرند این امر هم مؤید آن است که قرآن کار محمد است نه خدا چون خدا از آینده خبر دارد (نقد قرآن، سها / ص 37-38).

پاسخ شبهه:

 واقعا ، این مطالب نقد است؟؟؟ چطور می توان گفت این خزعبلات نقد است؟! اولا؛ قرآن برای هدایت مردم به مثالی اشاره میکند که برای آنها قابل فهم باشد. نه اینڪه بخواهد بحث علمی بکند و انواع و اقسام حرکت کشتی را بیان کند. دوما ؛ معلوم است سهایی که مدعی است ده ها سال از عمر خود را در تحصیل علوم دینی گذرانده نسبت به آیات قرآن جاهل است و به دیگر آیات قرآن توجه نکرده است زیرا خداوند به مرکب هایی اشاره دارد که در آینده خلق میشوند و بشر از آن خبر ندارد؛ وَ الْخَیْلَ وَ الْبِغالَ وَ الْحَمیرَ لِتَرْکَبُوها وَ زینَةً وَ یَخْلُقُ ما لا تَعْلَمُونَ (نحل، 8). اسبان و استران و خران را براى شما آفرید تا بر آنها سوار شوید و مایه زیبایى و تجمّل زندگى شما باشند و چیزهایى را به سود شما مى آفریند که از آنها آگاه نیستید.

 در پایان این آیه، افکار را به وسائل نقلیه و مرکب هاى گوناگونى که در آینده در اختیار بشر قرار مى گیرد و بهتر و خوبتر از این حیوانات مى تواند استفاده کند متوجه مى سازد، و مى گوید "خداوند چیزها (وسائل نقلیه دیگرى) مى آفریند که شما نمى دانید" (وَ یخلق ما لاتَعْلَمُونَ).

شبهه سوم: بخش عمده ای از قرآن در پاسخ به حوادث روزمره ی محیط مدینه و مکه نازل شده است. مثلا واقعه ای اتفاق می افتاد یا جنگی در می گرفت و محمد پس از آن حوادث آیاتی را در مورد آنان نازل می کرد. حتی بسیاری از آیات در توضیح زندگی خصوصی محمد است مانند آیات افک که در مورد تهمت زنا به عایشه بطور تفصیل سخن می گویند در صورتی که این ریزه کاری های جزئی فائده ای برای اعصار دیگر ندارد. در مجموع محمد قادر نشده است که کتابی فرا فرهنگی و همگانی بیاورد (نقد قرآن_سها / ص38).

پاسخ به شبهه: اولا؛ این حرف مبتنی بر این است ڪه آیاتی ڪه مربوط به  زندگی خصوصی پیامبر ص است هیڇ فایده ای برای مردم و آیندگان ندارد. و مثل همیشه یڪ ادعای ڪلی میکند و با یک مثال در صدد اثبات یڪ ادعای کلی است. اما باید گفت ڪه این ادعای به صورت کلی باطل است و تمام آیات قران دارای فایده و پند و نصیحت و دستور العمل زندگی و فردی و اجتماعی میباشد. و طبق گفته قرآن؛ پیامبرص الگو و اسوه مسلمانان است پس حتی آیات زندگی خصوصی پیامبر نیز دارای الگو میباشد. و ما تنها به یڪ مورد که خود سها مثال زده می پرازیم.

دوما؛ منظور وی ، آیات 11 تا 19  سوره نور است و مدعی است ڪه این آیات(قضیه افک) بی فایده برای دیگر زمانها است. از جمله فواید آیات افک:

1- تهمت فحشا به همسر پیامبر که توسط منافقین شایع شده بود موجب تضعیف روحیه مسلمانان و دلسردی آنها شده بود که اگر رد نمیشد ممکن بود رسالت حضرت با مشکل روبرو شود و آیات افڪ با هدف تقویت روحیه مسلمانان نازل شده است.

2- عدم رد این قضیه فتح بابی میشود برای تهمت های دیگر برای پیامبر و با آمدن آیات اف چهره منافقان برای مسلمانان روشن گردید.لذا در آیه میگوید؛ لا تَحْسبُوهُ شَرًا لَکُمْ (نور_11).

3- عدم رد این قضیه شائبه درست بودن اصل قضیه را تقویت میکرد و در اعصار دیگر ممکن است بعضی این را دلیل بر جواز فحشا بدانند.

4- مسکوت گذاشتن آن ممکن است موجب سلب اعتماد مردم نسبت به الگو بودن

پیامبر در زندگی خانوادگی و نیز بدبین شدن بقیه افراد در اعصار دیگر به قرآن و پیامبر شود.

5- در آیات افڪ نکاتی وجود دارد که مختص همان موضوع و همان عصر نیست و برای دیگر مسلمانان قابل استفاده است که به چند نمونه اشاره میشود؛

نکات اخلاقی:

الف) مراقب شایعه سازان در میان خود باشید: ان الذین جاؤوا بالافک عصبة منکم* همانا کسانی که آن دروغ بزرگ را آوردند ،گروهی از خودتان بودند.

ب) سخن باید بر اساس علم باشد: تقولون بافواهکم ما لیس لکم به علم.

پ) نقل تهمت ها و شایعات ممنوع و از گناهان کبیره است: و هو عندالله عظیم.

ت) در جامعه ى اسلامى باید روحیه ى حسن ظن حاکم باشد: ظن المؤمنون و المؤمنات بانفسهم خیرا.

ث) امید دادن به مؤمنان در برابر توطئه و تهمت بد خواهان لازم است: بل هو خیر.

ج) آبرو و حیثیت رهبران جامعه اسلامى، جدا از آبرو و حیثیت اعضاى آن جامعه نیست. با آنکه ماجرای افک مربوط به پیامبر و خانواده اوست ولی خداوند جامعه اسلامی را مخاطب قرار داده و بازتاب مثبت این ماجرا را به آنها گوشزد کذده است: بل هو خیرلکم.

چ) بر حذر داشتن مسلمانان از تحلیل و برخورد سطحى با رخداد هاى سیاسى و توطئه هاى دشمنان: ان الذین جاؤوا بالافک عصبة منکم لاتحسبوه شرا لکم.

ح) بازگو کردن تهمت هاى بى دلیل و نقل آن براى دیگران، اکیدا ممنوع است: لولا اذ سمعتموه قلتم ما یکون لنا ان نتکلم بهذا.

خ) پذیرش آنچه بر سر زبانهاست، بدون تحقیق محکوم است: اذ تلقونه بالسنتکم.

د) مردم به موعظه نیاز دارند و خداوند بهترین واعظ است: یعظکم الله.

ذ) پشیمانى از گذشته کافى نیست، گناه را نباید تکرار کرد: ان تعودوا لمثله ابدا ان کنتم مومنین.

ر) دوست داشتن بعضى گناهان، گناه کبیره است، مانند ریختن آبروى مؤمن: ان الذین یحبّون ان تشیع... لهم عذاب الیم.

ز) مؤمنان و مؤمنات زیر سؤال بردن آبروى مردم را ساده نگیرند و در برابر آبروى یک «فرد» مسئول هستند در چنین موقعیتی سکوت فرد ممنوع است: تحسبونه هیّنا... المومنون و المومنات...

ژ) آغاز به تنزیه خداوند، به هنگام پاک دانستن دامن متهمى از آلودگى، از آداب قرآنى است: لولا اذ سمعتموه ... سبحانک هذا بهتان مبین.

س) شکستن حرمت و آبروى اهل ایمان، امرى خطیر و گناهى بزرگ در پیشگاه خداوند است: و هو عند الله عظیم.

ش) سیاست اسلام، مبتنى بر اهتمام به حفظ آبرو و حیثیت مؤمنان در جامعه است: ان الذین یحبون ان تشیع الفاحشة فی الذین آمنوا لهم عذاب الیم.

ط) بازى با حیثیت مؤمنان و بدنام ساختن آنان، معصیتى بزرگ و داراى فرجامى سخت و دردناک در دنیا و آخرت است: ان الذین یحبون ... لهم عذاب الیم فی الدنیا و الاخره.

ظ) انسانها نسبت به پیامد و بازتاب شوم دنیوى و اخروى اشاعه فحشا در جامعه، آگاهى درست و کاملى ندارند: ان الذین یحبون .... و الله اعلم و انتم لا تعلمون.

ع) سلامت و پاکى مردم در جامعه از فحشا و انحرافات جنسى، مورد اهتمام اسلام است: همان آیه ‌19، نور.

نکات اعتقادی:

الف) خداوند، به همه امور علم و آگاهى دارد: و الله یعلم...

ب) انسان زمانى مجرم و مقصّر است که با علم و قصد گناه کند: اکتسب من الاثم.

پ) در گناهان دسته جمعى، هر یک از افراد به مقدار سهم خود مجرم هستند. 

لکل امرء منهم ما اکتسب من الاثم

ت) مجازات کسى که نقش اصلى را در ارتکاب جرم دارد، بزرگتر است. 

و الله تولی کبره ...له عذاب عظیم

ث) دامن زدن به سوءظن و افترا، موجب محو ایمان میشود: یعظکم... ان کنتم مومنین.

ج) ایمان، بازدارنده آدمى از تکرار گناه است: یعظکم الله ان تعودوا لمثله ابدا ان کنتم مومنین.

چ) حکم خداوند مبنى بر کیفر دنیوى و اخروى اشاعه دهندگان فحشا و سختگیرى نسبت به آنان، ناشى از علم و آگاهى او به حکمت و پیامد کارها و رفتارها است.

ان الذین یحبون... لهم عذاب الیم فی الدنیا و الاخرة و الله یعلم و انتم لاتعلمون.

ح) خداوند، دستگیر امت اسلامى در مواقع بروز خطر است. 

لو لافضل الله علیکم و رحمته .. لمسکم ...

خ) خداوند، از هر عیب و نقصى منزه است.

سبحانک 

د) امت اسلامى، در عرصه دنیا و آخرت، از فضل و رحمت خداوند برخوردارند. 

فضل الله علیکم و رحمته فی الدنیا و الاخرة

ذ) هتک حرمت پیامبر در پى دارنده عذابى بزرگ است.

لمسکم فیما افضتم فیه عذاب عظیم

ر) قوانین و احکام خداوند، جلوه اى از علم و حکمت او است.

یبین الله لکم الایات و الله علیم حکیم

نکات فقهی:

الف) نهى از منکر واجب است: لولا اذسمعتموه قلتم.

ب) کسانى که به دنبال اشاعه فحشا هستند، نظام اسلامى باید آنها را تنبیه کند.

عذاب الیم فی الدنیا

پ) اثبات ادعاى زنا، درگرو اقامه چهار شاهد مرد است. در صورتیکه قذف کنندگان (کسانی که تهمت به زنا میزنند) از اقامه بیّنه ناتوان باشند، تکذیب آنان و مبرّا دانستن دامن متهم، واجب است: لو جاؤوا علیه باربعة شهدا

ت) مسلمانان، موظف اند در برابر شایعه ها و تهمتهاى بى اساس علیه پیامبر و حریم آن حضرت، واکنشى صریح و قاطع نشان دهند و به مقابله جدى با آنها برخیزند: فاولئک عند الله هم الظالمون.

نکات تاریخی:

 اگر از مطالب بیان شده بگذریم بیان مباحث تاریخی خود منافعی دارد و در تحلیل درست وقایع صدر اسلام مفید است مخصوصا ، موضوعاتی که در ارتباط با پیامبر اسلام باشد.

ازاین رو بیان اینگونه مباحث از عظمت این کتاب نمیکاهد.

الف) منافقان عصر بعثت، داراى جمعیتى همدست و متشکل براى توطئه علیه پیامبر و اسلام بودند.

ب) افرادى بدخواه و خواستار اشاعه فحشا و بدنامى اهل ایمان در جامعه نوپاى صدر اسلام وجود داشته است. تشیع الفاحشه فی الذین آمنوا...

پ) بدخواهان جامعه نوپاى صدر اسلام، افرادى ظاهر الصلاح و ناشناخته براى مردم مسلمان بودند: ان الذین ... والله یعلم و انتم لا تعلمون.

ث) ماجرای افک در میان مسلمانان صدر اسلام به طور گسترده انتشار یافت. 

ج) در پی انتشار شایعه افک در میان جامعه مسلمانان نگران شدند: لا تحسبوه شرّا ...

چ) خداوند، مسلمانان را به خاطر تأثیرپذیرى در برابر شایعه افک و عدم موضع گیرى مناسب در برابر آن، نکوهش میکند: و لولا اذ سمعتموه قلتم ...

ح) دست اندرکاران اصلى توطئه افک علیه پیامبر و حریم رسالت، از فضل و رحمت خداوند محروم شدند: و لولا فضل الله علیکم و رحمته ... مسکم فیما افضتم فیه عذاب الیم.

خ) توطئه گران علیه خاندان پیامبر (در قضیه افک)، از اقامه حتى یک شاهد هم ناتوان بودند: فاذ ام یاتوا بالشهداء.

 حال خودتان قضاوت کنید با توجه به نکات بیان شده این آیات برای همه اعصار مفید نیست؟!

 سها آیات جنگی قرآن را از دیگر مصادیق محیط زدگی میداند که با توجه به بررسی آیات افک معلوم شد که آنها دارای نکات قابل استفاده است و در آیات جنگ نکاتی در باب تاکتی های نظامی، آداب جنگی و... دارد که برای هر زمان قابل استفاده است نکته این است که سها ظاهر آنها را دیده و به عمق آنها توجه نکرده است.