تاثیرات انقلاب اسلامی بر پاکستان - بخش اول

مقاله زیر به بررسی تاثیرات انقلاب اسلامی بر پاکستان می پردازد. به ادامه مطلب رجوع کنید.

تاثیر بر شیعیان

 با پیروزی انقلاب اسلامی، شیعیان پاکستان احساس کردند دولتی مستقل ظهور کرده است که با برافراشتن پرچم اصول گرایی شیعی و بلند کردن علم صدور انقلاب، توان بالایی برای حمایت از آنان در سطح داخلی و خارجی و در جامعه ای که اکثریت آن را اهل تسنّن تشکیل می دهند، دارد. روشن است که احساس نیرومندی در آنان، باعث تلاش مضاعف و بروز شجاعت ویژه ای از آنان در جامعه اهل سنّت گردید.

 جان ال اسپوزیتو در کتاب انقلاب ایران و بازتاب جهانی در صفحه 49 میگوید؛ پاکستان که اقلیت مهمی را تحت حکومت سنی ها تشکیل می دادند , جسورانه هویت فرقه ای خودشان را اظهار کرده , مراسم عبادی خود را به جای اورده و نا رضایتی خود را از حکومت موجود بیان نمودند.

مسئله ی قدرتمند شدن تشیع پس از انقلاب اسلامی انقدر مهم بوده و غیرقابل انکار که موسسه ی پیو تیتر زده است : تجدید حیات اسلام شیعی !!!

The Revival of Shia Islam | Pew Research Center

تشکیل دولت شیعی در جوار پاکستان، به طور آشکارا بستر مناسبی برای حمایت این دولت از برخی منافع جامعه شیعیان در برابر دولت غربگرای پاکستان فراهم آورد. توانمندی بالای انقلاب اسلامی چنان تأثیر عمیقی در دولت مردان پاکستانی داشت که دولت آنان اولین دولتی بود که جمهوری اسلامی ایران را به رسمیت شناخت.

همانطور که در نقل بالا از اسپوزیتو گذشت , شیعیان پاکستان نارضایتی خودشان را از حکومت موجود بیان کردند.

وضعیت فکری و بینش سیاسی شیعیان، و نسل جوان شیعه پاکستان با پیش از انقلاب اسلامی تفاوت ماهوی عمیقی دارد. جوانان شیعه با درک هرچند ناقص ارزش‌های انقلاب اسلامی به فهم مسائل دینی و خودسازی و جامعه سازی گرایش بیشتری یافته اند. ملت پاکستان، به ویژه شیعیان، مفهوم ارزش هایی همچون ایثار، تلاش برای آزادی و استقلال، ولایت، شهادت، زیربار ظلم نرفتن، مبارزه با هواهای نفسانی و بسیاری ارزش‌های دیگر را در ابعاد وسیع تر و معنای حقیقی آن از سیر و سلوک مردم مسلمان و انقلابی ایران آموخته اند (عبدالوهّاب فراتی، انقلاب اسلامی و بازتاب آن، انجمن معارف اسلام ایران، زلال کوثر، 1381، ص 86 و 87).

پیش از انقلاب اسلامی، شیعیان که در فقر اقتصادی و فرهنگی فراوانی به سر می بردند، نتوانسته بودند تشکّل سیاسی واحدی بهوجود آورند. در گذشته، فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی منظّم و سازمان یافته، کمتر مورد توجه این‌ها بودند. علما و رهبران مذهبی شیعیان این کشور عمدتاً مشغول فعالیت‌های علمی، مذهبی و تبلیغی بودند و عملا اعتقاد به «جدایی دین از سیاست» داشتند و در صورت بروز مشکلات اجتماعی و سیاسی خاص، از سوی مقامات سیاسی کشور، هیأت‌ها و انجمن‌های موقّت برای مقابله با بحران و مشکلات تشکیل می گردیدند که پس از فروکش کردن جوّ التهاب، مجدداً رکود سیاسی بر جامعه مذهبی شیعیان مستولی می گردید.

سازمان‌ها و انجمن‌های «اداره تحفّظ حقوق شیعه پاکستان» و «کنفرانس سرتاسری شیعیان پاکستان» که در گذشته وجود داشتند، دارای اهداف محدود و مقطعی بودند و فلسفه وجودی شان محدود به دفاع در برابر پیشامدهای بخصوصی بود. گرایش شدیداً سنّتی حاکم بر جامعه مذهبی شیعیان مانع تحرّک سیاسی آن‌ها می گردید. عمده ترین خواست اجتماعی ـ سیاسی شیعیان در گذشته محدود به سه امر بود:

الف) تدریس عقاید شیعی برای دانش آموزان شیعه در مدارس دولتی;

ب) واگذاری اوقاف شیعیان به خود آنان;

پ) حفاظت از مراسم عزاداری حضرت سیدالشهداء(علیه السلام).

اعلام برنامه «اسلامی سازی» پاکستان از سوی ضیاء الحق (در جهت جبران عدم مشروعیت خود) ، که بر اساس فقه حنفی در نظر گرفته شده بود، شیعیان را به تصریح علّامه عارف حسین حسینی، به واکنش جدّی علیه دولت و تأسیس «تحریک نفاذ فقه جعفریه» به رهبری علّامه مفتی جعفر حسین، در آوریل 1979 واداشت (مؤسسه شهید حسینی قم، یادواره شهید علّامه عارف حسین حسینی، تهران، شاهد، 1369، ص 166).

با فوت او در 1983 عارف حسین حسینی، به رهبری انتخاب شد و از سال 1984 این حرکت به یک حزب سیاسی تمام عیار تبدیل شد. بدون تردید، یکی از علل اصلی پیدایش «نهضت اجرای فقه جعفریه» پیروزی انقلاب اسلامی در ایران بود که از برکت چنین تحوّل عظیمی روحانیان شیعه پاکستانی بیشتر به خود آمدند و این معنا را درک کردند که در قالب یک تشکیلات قوی مردمی و مذهبی، بهتر می توانند به اهداف مورد نظر دست یابند.

گرچه سیاست‌های «اسلامی سازی» یا به تعبیر بهتر «سنّی سازی» ضیاءالحق نقش اصلی را در تأسیس «تحریک جعفریه» ایفا کرد، اما تأثیرات انقلاب اسلامی ایران در تحوّل و تکامل این گروه، که در نهایت، آن را به یک حزب سیاسی و انقلابی و اصلاحگرا (رادیکال) تبدیل کرد، انکارناپذیر است. سران و رهبران تحریک جعفریه، به ویژه شهید عارف حسین حسینی، بارها پی روی و اطاعت کامل از رهبری امام خمینی (قدس سره) و ضرورت اطاعت و الگوپذیری از انقلاب اسلامی ایران را به هواداران و اعضای حزب خود توصیه کرده و آشکارا اعلام نموده اند که مهم ترین هدف «تحریک جعفریه» ترویج اندیشه انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی در پاکستان است. سران «تحریک جعفریه» این حقیقت را حتی از مخالفان و معترضان خود، که تحریک را به دنباله روی از ایران متهم می کنند، نیز مخفی نگه نداشته اند.

     Tehrik-e Nefaz-e Fiqh-e Jafria

The objectives of the TNFJ were to formulate an Islamic constitution based on Shia principles as expounded by Iran's Ayatollah Khomeini, unite the Shia community, protect Shia rights in a Sunni-majority state, and actively involve Shias in Pakistani politics

اهداف TNFJ عبارت بود از تشکیل یک قانون اساسی اسلامی بر مبنای اصول شیعه که توسط آیت الله خمینی نوشته شده است، اتحاد جامعه شیعه، حفظ حقوق شیعه در یک دولت اکثریت اهل سنت، و مشارکت فعالانه شیعه در سیاست پاکستان.

Islam and Islamic Groups 1992 , 189; 

Ahmed 1987, 282

Ahmed, Munir D. 1987. "The Shi'is of Pakistan."Shi'ism, Resistance and Revolution. Edited by Martin Kramer. Boulder, Col.: Westview Press

The TNFJ adopted "an aggressive, confrontational style of politics" in its early years 

و TNFJ در سالهای اولیه خود "سبک تهاجمی، مقابله با سیاست" را تصویب کرد

📗The Herald June 1994a, 35-36;

http://www.refworld.org/docid/3ae6a8248.html

«تحریک جعفریه» در دوران رهبری عارف حسین حسینی (1984ـ1988) توانست اکثریت قاطع شیعیان پاکستان را در محور خود گرد آورد و مسائل و مشکلات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آنان را مورد مطالعه و چاره جویی قرار دهد. بدون تردید، در تاریخ سیاسی شیعیان پاکستان این اولین بار بود که یک حزب سیاسی مذهبی شیعه بر تمام اوضاع شیعیان اشراف پیدا می کرد و در برابر سنّت گرایان مخالف سیاست و محافظه کاران هوادار دولت، چیرگی خود را به اثبات می رساند. بافت سنّتی جامعه شیعی پاکستان، که همیشه تحت تأثیر زمین داران بزرگ و برخی رجال محافظه کار و غیر سیاسی قرار داشت، همواره مانع شکل گیری یک حزب سیاسی مذهبی فراگیر می گردید، اما «تحریک جعفریه» با بهره گیری از شرایط سیاسی ـ مذهبی منطقه، که پس از انقلاب اسلامی ایران به وجود آمده بود، توانست باور دیرینه اقشار مذهبی و سنتی شیعیان را دگرگون سازد (محمّداکرم عارفی، جنبش اسلامی پاکستان؛بررسی عوامل ناکامی در ایجاد نظام اسلامی, قم ,بوستان کتاب,سال1382، ص 119 ـ 125).

ظهور مقتدرانه تحریک در صحنه سیاسی و اجتماعی، گرچه حمایت‌های زیادی در داخل جامعه شیعی این کشور به همراه داشت، اما در میان جناح‌های متعصّب سنّیان، واکنش‌های منفی شدیدی برانگیخت. «سپاه صحابه» در واکنش به فعالیت‌های تحریک در سال 1985 به وجود آمد.

این جنبش از لحاظ اندیشه و الگوی سیاسی، نسبت به بیشتر احزاب اسلامی پاکستان، از موقعیت بهتری برخوردار است; زیرا پیوند های عمیق نظری آن با پیش گامان انقلاب اسلامی در ایران، تجربه ای بسیار غنی از لحاظ نظری در اختیار آن‌ها قرار می دهد، اما معضل عمده ای که این گونه از گروه‌ها و احزاب سیاسی شیعی با آن مواجهند، جایگاه مذهبی آنان در میان احزاب و گروه‌های اهل تسنّن است (محمّداکرم عارفی، جنبش اسلامی پاکستان; بررسی عوامل ناکامی در ایجاد نظام اسلامی، قم، بوستان کتاب، 1382، ص 88 و 89 و 119ـ 122).

گروه‌های شیعی فراوانی در فضای نوین شکل گرفته اند; از جمله آن ها: 

الف) احزاب دانشجویی و فدراسیونی شیعه مذهبان،

ب) حزب دانشجویان امامیه معروف به «آی. اس. او» (I.S.O)،

پ) انجمن فارغ التحصیلان دانشگاه‌ها (I.O) «امامیه میشن»،

ت) گروه امامیه اثنا عشر،

ث) هیأت علمای امامیه، 

ج) وفاق علمای شیعه ،

چ) و مکتب انقلاب فکر اسلامی.

 شیعیان هزاره و برخی اقوام شیعی دیگر تشکیلاتی به نام «شیعه کنفرانس» دارند که از نمایندگی هر قوم شیعی به عنوان سخنگوی امور جوامع شیعه و مدافع آنان سامان یافته است و در مجموع، تحت نفوذ افراد دارای مکنت قرار دارد. هر قوم، خود انجمن هایی دارد که عمدتاً رنگی اربابی دارد.

(عبدالوهّاب فراتی، انقلاب اسلامی و بازتاب آن، انجمن معارف اسلام ایران، زلال کوثر، 1381، ، ص 86 و 87.

قاسم صافی، سفرنامه پاکستان ,نگرشی به تاریخ و فرهنگ،تهران,کلمه,1366، ص 162).

انقلاب اسلامی ایران مردم پاکستان، به ویژه شیعیان، را به لزوم پی روی از روحانیت انقلابی متوجه ساخت. تا پیش از انقلاب، تصویر مثبتی از شیعیان در جامعه وجود نداشت و نیز روحانیت واقف بر شأن و منزلت خود نبود و از اینکه راه و جهت صحیح و بی شائبه و غیر سازش کارانه را به مردم نشان دهد، ناتوان بود. از این رو، انقلاب اسلامی در تشخّص یافتن روحانیت و گسترش و گرایش مردم به سوی خود، تأثیر زایدالوصفی داشته است.

اهل تشیّع مراکز دینی متعددی در شهرها دارند،از جمله؛

الف) مرکز بزرگ دینی «المنتظر» در لاهور

ب) «جامعه اهل البیت» در اسلام آباد

پ) «مدرسه مؤمن» 

ت) «مدرسه آیة اللّه حکیم» در راولپندی

ث) «مدرسه مشارع العلوم» در حیدرآباد

ج) «مدرسه امام صادق(علیه السلام)» در کویته.

(عبدالوهّاب فراتی، انقلاب اسلامی و بازتاب آن، انجمن معارف اسلام ایران، زلال کوثر، 1381، ص 177).

پس از انقلاب اسلامی و با حمایت ولایت فقیه و مراجع، مدارس حوزه علمیه از جهت کیفیت و کمیّت، ارتقای بی سابقه ای یافته اند و از لحاظ برنامه‌های درسی نیز بسیاری از آنان زیر نظر حوزه علمیه قم به فعالیت می پردازند.

ایران از روحیانیون و گروه های شیعی در کشورهایی مثل پاکستان و آذربایجان و هند حمایت کرده.

It has supported pro-Iranian Shia clerics and groups in Azerbaijan, India and Pakistan

اهل تشیع نیز مراکز دینى متعددى در شهرهاى مختلف دارند. مواد درسى این مدارس، عموماً از مدارس دینى ایران اقتباس مى‌شود و مدرسان آن در نجف، قم و پاکستان تحصیل کرده‌اند (درسنامه اشنایی با کشورهای اسلامی/جلد1/ص306).

 در کشور پاکستان، در شهرهای «بلتستان» و «گلگت» حوزه‌های علمیه شیعه دایر است. در شهر کویته نیز مدرسه امام صادق ـ علیه‌السلام ـ در سال ۱۳۵۸ به دستور رهبر کبیر انقلاب حضرتامام خمینی(ره) ساخته شد (سید‌علی‌رضا سید‌کباری، حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۸، ص ۷۰۴ ـ ۷۰۵).

 روحانیت، احزاب و سازمان های دینی پاکستان قبل از پیروزی انقلاب اسلامی با شخصیت امام خمینی و نهضت ایشان آشنا بود و پاره ای از آن ها ارتباط تنگاتنگی نیز داشتند. در معرفی شخصیت ایشان، روحانیت و طلاب پاکستانی در حوزه های علمیه ی نجف و داخل پاکستان نقش مهمی ایفا نمودند؛ از جمله افرادی مانند سید صفدر حسینی نجفی ، سیدمرتضی حسن صدر الافضل، سید علی موسوی در لاهور، شیخ غلام محمد غروی، سید ابراهیم رضوی، شیخ علی بوستان و شیخ حسن باروی در حوزه ی قم، از شمار روحانیونی بودند که مردم را به تقلید از امام خمینی دعوت می نمودند (امرایی حمزه،انقلاب اسلامی ایران و جنبشهای اسلامی معاصر،تهران :مرکز اسناد انقلاب اسلامی،۱۳۸۳،ص۲۴۹).

 تقویت روحیه همدردی با جهان اسلام و پشتیبانی از نهضت‌های آزادی بخش جهان در مقابل ظلم و ستم حکّام دست نشانده و استکبار جهانی، یکی دیگر از نتایج بارز و برجسته بازتاب انقلاب اسلامی ایران بر شیعیان پاکستان است که به لحاظ شکل و شیوه عملکرد، به طور قابل ملاحظه ای متمایز از قبل وقوع انقلاب اسلامی است (عبدالوهّاب فراتی، انقلاب اسلامی و بازتاب آن، انجمن معارف اسلام ایران، زلال کوثر، 1381،ص 86 و 87).